ჯიენი
| ჯიენი | |
| აღნიშნავენ | თათრები და ბაშკირები |
|---|---|
| ზეიმობა | სახალხო დღესასწაული |
| ტრადიციები | კერძების მომზადება, სტუმრების გამასპინძლება, შეჯიბრი |
| დაკავშირებულია | სხალხო კრებები |
ჯიენი ( ყირიმ. და თათრ. cıyın, җыен, ბაშკ. йыйын — "კრება") — თათრების, ბაშკირების, ყირიმელი თათრებისა და ზოგიერთ სხვა თურქ ხალხთა სახალხო კრება პოლიტიკური და სოციალური საკითხების გადასაჭრელად, ასევე ტომის ან კლანის თვითმმართველობის ორგანო, ეროვნული დღესასწაული.
აღწერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სადღესასწაულო ფორმის მატარებელი საზოგადოებრივი შეკრებები, რომლებიც ასახავენ რიტუალურ კულტურას და სოციალურ ურთიერთობებს, განვითარდა თურქებში პრიმიტიული კომუნალური სისტემის სიღრმეში. ჯიენი წარმოიშვა, როგორც თემის ტომობრივი თვითმმართველობის ორგანო, რომლის ფუნქციებში შდიოდა ომისა და მშვიდობის საკითხების გადაჭრა, ტომობრივი ტერიტორიების საზღვრების გარკვევა, მიგრაციის წესრიგი, ტომთაშორისი დავები და უთანხმოების მოგვარება.
ჯიენის მუშაობაში მხოლოდ ზრდასრული მამაკაცები მონაწილეობდნენ. განსაკუთრებული როლს ასრულებდნენ კლანის უხუცესები — აქსაკალები. მათ სიტყვას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა. უხუცესები ნიშნავდნენ ფესტივალის დღეს, რომელიც ემთხვეოდა მიგრაციის დროს, აგროვებდნენ ფულს მის ჩასატარებლად და ასრულებდნენ მსაჯის ფუნქციებს გამარჯვებულების გამოვლენისას. მოგვიანებით, უმოძრაო ცხოვრების წესზე გადასვლისას, ჯიენების ძირითადი ფუნქციები შენარჩუნდა.
ჯიენს წინ უძღოდა აქსკალთა ( ყურულთაი ) საბჭო გადამწყვეტი ხმის უფლებით. ჯიენი სრულდებოდა სტუმრების საზეიმო მიღებით. მე-16 საუკუნის შუა ხანებიდან ვოლოსტური მთავრობის შემოღებასთან ერთად ჯიენმა დაკარგა თვითმმართველობის ფუნქციები.
მე-18 საუკუნისთვის ჯიენი გახდა ფესტივალი, რომელიც იმართებოდა წლის გარკვეულ პერიოდში. სადღესასწაულო მოედანს წრის სახეს აძლევდნენ. კლანის წევრებს შორის თანასწორობის სიმბოლოს წარმოადგენდა ერთობლივი ტრაპეზი საერთო ქვაბიდან. ბაშკირები იცავდნენ საკვების თანაბარი განაწილების პრინციპს: სვამდნენ კუმისს ერთი თასიდან, რომელსაც წრეზე ჩამოატარებდნენ. ხორცს თანაბარ ნაჭრებად ანაწილებდნენ და ა.შ. ფესტივალზე ახალგაზრდებს შორის შეჯიბრებები გაიმართა. გამარჯვებამ ხელი შეუწყო ახალგაზრდას საზოგადოების პატივცემულ წევრად. საღამოს ახალგაზრდები აწყობდნენ კინჩე უენს (სიტყვასიტყვით "საღამოს თამაშები").
სამხრეთ ბაშკირებში йыйын საქორწინო ზეიმის სახელია, რა დროსაც, პატარძლის გამგზავრებამდე მასპინძლობენ სტუმრებს. ჩრდილოეთ ბაშკირეთში ამ ზეიმის დროს იმართება ბაზრობა.
ამჟამად ჯიენების ტარების ტრადიციის არორძინება ხდება თათრეთში, ბაშკირეთში, ტიუმენსა და ორენბურგის რეგიონებში. ყოველ ზაფხულს,ტობოლსკიდან 20 კილომეტრში, ტარდება "ისკერ ჯიენი". ეს მოვლენა ძალიან წააგავს თათრების „იზგე ბოლგარ ხიენს“. ტიუმენის რეგიონის თათრები მოდიან ციმბირის სახანოს ყოფილი დედაქალაქის ტერიტორიაზე, რათა პატივი მიაგონ თავიანთი წინაპრების ხსოვნას, ილოცონ მათთვის და გაიხსენონ თავიანთი ისტორია.
ყირიმელი თათრების უახლეს ისტორიაში ტერმინი ჯიენი ბრუნდება როგორც შეხვედრის, შეკრების, თუნდაც ოფიციალური ღონისძიებების სინონიმი. მაგალითად, 2016 წლის 23 სექტემბერს ყირიმის ისტორიულ მუზეუმ-ნაკრძალი მასპინძლობდა თათრული ფოლკლორის რუსულენოვანი ფესტივალის „ტუგერეკ უენის“ მონაწილეებს. ვიზიტს ესწრებოდა შემოქმედებითი დელეგაციის 90 წარმომადგენელი რუსეთის ფედერაციის 20 რეგიონიდან: თათრეთის რესპუბლიკა, ბაშკირეთის რესპუბლიკა, ასტრახანი, ტიუმენი, ულიანოვსკის ოლქები და სხვა რეგიონები. მათ მონაწილეობა მიიღეს ყირიმელი თათარი განმანათლებლის ისმაილ გასპრინსკის საფლავზე ყვავილების დაწყობაში. ღონისძიებას ეწოდა ბახჩისარაი-ჯიენი. [1]
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Кузеев Р. Г. «Очерки исторической этнографии башкир». Ч. 1. Уфа, 1957.
- Руденко С. И. «Башкиры: Опыт этнологической монографии». Ч. 2. «Быт башкир». Л., 1925.
- Черемшанский В. М. «Описание Оренбургской губернии в хозяйственно-статистическом, этнографическом и промышленном отношениях». — Уфа, 1859.
იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Эмир Аблязов. Бахчисарай-джиен // Газета "Голос Крыма". — 2016. — 30 сентября (№ 39 (79)). Архивировано 4 января 2024 года.